door Hanneke Goudappel
KAMPEN - Meditatie. Vertrouwelijk met God omgaan. Van binnenuit en minder afstandelijk. 'Ingrediënten' van spiritualiteit. Ook in christelijke kring een veelgebruikt woord anno 2002. Boeken over het thema christelijke spiritualiteit vliegen de boekhandels uit. Toch zijn ook veel christenen kopschuw voor het woord.
Sommigen zien het als een modebegrip, anderen associëren het met New Age. Spiritualiteit is onmisbaar voor het geloof, zeggen twee kenners: dr. Kick Bras en dr. Jos Douma.
Er is veel belangstelling voor spiritualiteit onder christenen. Dr. Kick Bras, docent spiritualiteit aan de synodaal-gereformeerde Theologische Universiteit te Kampen, wordt veel gevraagd voor lezingen over dit onderwerp. Belangstelling is er dus wel, maar mensen weten vaak ook niet goed wat ze ermee moeten. Bras: ,,'Wat is het nou precies?', vragen ze soms. Sommige christenen trekken meteen een moeilijk gezicht: 'Oei, is dat wel wat voor mij?''
Bras geeft aan dat de term spiritualiteit ook verwarrend is, omdat er in de samenleving veel over gesproken wordt. ,,Dan bedoelt men met spiritualiteit zoiets als: de innerlijke motivatie van mensen.'' Douma, die zijn promotiestudie aan het thema wijdde, legt echter uit wat het woord spiritualiteit letterlijk betekent. ,,In het woord spiritueel zit het woord spiritus. En dat betekent: Geest. Als we de term spiritualiteit gebruiken in de context van het christelijk geloof, dan richt dat woord onze aandacht op de Geest (Spiritus), die de Geest van Christus is (Romeinen 8:9). Deze Geest leert ons zeggen: 'Jezus is Heer' (1 Korintiërs 12:3).''
Het draait bij spiritualiteit om een levende band met Christus. Hij staat centraal. Hoe vult Bras spiritualiteit zelf concreet in? ,,Ik begin iedere dag met een morgengebed. Ik mediteer, lees een stukje uit de Bijbel, ik bid en doe ook voorbeden voor anderen. Alleen al dat gebed heeft me erg beïnvloed. Geweldig dat je zo vertrouwelijk met God om mag gaan. God is geen verre God, maar een nabije God. Dat geeft je vertrouwen in het leven en ook tijd voor ontspanning.''
Eerlijke omgang met God is volgens Bras ook confronterend. ,,Het kan zijn dat er conflicten blootgelegd worden als je aan het mediteren bent. Meditatie houdt je een eerlijke spiegel voor. Zowel in de omgang met God als in omgang met mensen. Je groeit ook in inzicht en mededogen. Je raakt je er veel sterker van bewust dat je als mens niet voor jezelf leeft, maar een roeping hebt, ook in kleinere dingen.''
Er is niet slechts één manier om spiritueel christen te zijn. Bras, als universiteitspastor en docent spiritualiteit verbonden aan de synodaal-gereformeerde Theologische Universiteit in Kampen, vindt het belangrijk dat je regelmatig een schietgebedje doet. ,,Om even door de dag heen voeling te houden met je God. Je zoekt zijn aangezicht. Natuurlijk hoef je daar niet zozeer je handen voor te vouwen. Het gaat erom dat je bewust leeft in Gods aanwezigheid.''
Ook het gesprek met medegelovigen vindt hij van groot belang. ,,Alleen houd je het niet vol. Als christenen zijn we tegenwoordig in de minderheid. Het is daarom goed om (naast de kerkgang) deel te nemen aan een kleine groep van mensen die je geloof delen.''
,,Vergeet de Bijbel zelf niet'', zegt Bras. ,,Lees de Bijbel dan eens meer met je hart dan met je hoofd. Elke dag een tekst. Neem die tekst met je mee, de hele dag.''
De térm spiritualiteit mag dan redelijk nieuw zijn, ook vroeger was de aandacht voor de beleving van het geloof er al. De rooms-katholieke en de Russisch-orthodoxe traditie zijn rijk aan spiritualiteit. Bras vindt het jammer dat de kloosters zijn 'afgeschaft'. ,,De meeste kloosters doen niet meer echt dienst als klooster. Er zijn centra nodig waar het gebed echt wordt beoefend. Het zou goed zijn om af en toe een weekend te hebben om tot rust te komen.''
Jos Douma, vrijgemaakt-gereformeerd predikant in Beverwijk: ,,We leven in een tijd waarin veel verlangen is naar ervaring, naar persoonlijke relaties en naar gemeenschap. Dat verlangen is voelbaar in de kerken. En dat is niet alleen postmodern, het is ook een heel duidelijke lijn in het evangelie en in de gereformeerde traditie.'' Die meditatieve lijn ziet hij onder meer terug in de Nadere Reformatie in Nederland, verder in het piëtisme en bij de puriteinen.
Er verschijnen de laatste tijd veel boeken over christelijke spiritualiteit. Christenen lijken te snakken naar meer beleving van het geloof. Douma ziet daarin een reactie op een manier van geloven waarin het verstandelijke een te sterk accent heeft gekregen. ,,We lopen nu tegen de grenzen daarvan aan. In zo'n situatie gaan er weer andere grondtonen van het evangelie meeklinken. Anders gezegd: verlangen naar spiritualiteit en mystiek zijn een reactie op een te verstandelijke manier van geloven. Tegelijk ontdekken we (opnieuw) in de Bijbel dat zoiets als bevinding, beleving, een persoonlijke relatie met Christus er helemaal bij hoort in het geloof.''
Bras kent die grenzen. ,,Vroeger hobbelde je gewoon mee in het patroon onder het kerkelijk gezag. Dat is heel sterk aan het wegebben. Geloven is niet alleen het naspreken van een bepaalde kerkleer, of kerkelijk patroon. Ik zeg niet dat dat geen waardevolle dingen zijn, maar als het daarbij blijft mis je heel veel.''
Hij ziet veel mensen afknappen op de kerk. ,,Omdat ze de geloofsbeleving in de eigen kerk niet vinden, zoeken ze het in charismatische of evangelische hoek; of ter compensatie op een EO-jongerendag. Een dag je longen uit je lijf zingen is wel aardig, maar het zoeken gaat dieper. Kerken zouden daar meer oog voor moeten hebben. Als gelovige mensen willen standhouden, moet het geloof van binnen zitten, niet alleen aan de buitenkant. Dat is ook het wezen van het geloof. In het Hebreeuws het woord Jada. Dat woord betekent niet alleen kennen met je hoofd, maar staat voor een totaalervaring: verstand, ziel én gevoel.''
Alle drie de componenten hebben een onmisbare plaats. Maar hoe ligt de verhouding? ,,Ten diepste is geloven een relatie hebben met God'', zegt dominee Bras. Het is een zeker weten én een vast vertrouwen. Geloven is geen nagepraat lesje, zonder de betrokkenheid van je hart. Geloven kent drie dimensies: overtuiging, doorleving en praktijk.'' Bras vergelijkt het met een gebouw met drie pilaren. ,,Als één van de drie pilaren mist, stort het gebouw in.''
Het gevoel moet wel zijn plaats kennen. Bras: ,,Ik hoorde dat iemand het zo samenvatte: 'Geloof en gevoel liepen samen op een muurtje. Zolang geloof naar voren, naar het Woord keek, behielden ze hun evenwicht. Maar toen geloof achterom ging kijken waar het gevoel bleef, verloor hij zijn evenwicht.' Het gevoel is belangrijk, maar moet niet alles bepalend worden, want dan is het evenwicht weg.''
Veel mensen hebben angst voor overaccentuering van het gevoel. Douma raadt dan aan in de Bijbel op zoek te gaan naar gevoelens. ,,'Verheugt u!' is bijvoorbeeld een heel bijbelse oproep. En wat spreekt er een gevoel uit: 'Mijn gebeente kwijnde weg'. Maar zowel ons denken, ons gevoel, als ons handelen, kan nooit de basis worden van ons geloof. Dat is alleen Jezus Christus. Onze verbondenheid met Hem is de Bron van ons leven.''
Voor Douma is de Persoon van Jezus Christus veel centraler komen te staan door te oefenen in spiritualiteit. ,,Mijn ogen zijn open gegaan voor de bijbelse werkelijkheid die gemeenschap met Christus wordt genoemd. Daar proef ik nu in mijn leven iets van en dat geeft heel veel rust en vrede en ook positiviteit.''
Bras beaamt dat aandacht voor spiritualiteit zijn leven heeft veranderd. ,,Je moet het niet overdrijven. Spiritualiteit maakt je wel tot een ander mens, maar je blijft natuurlijk wel mens. Met zonden en gebreken. Je levensweg bestaat niet uit elke dag 'halleluja'. Maar het heeft zeker z'n invloed.''