Het houden van een retraite is een spirituele oefening. Dat vraagt om inzet, om discipline, om keuzes maken. Misschien vind je dat lastig (waarschijnlijk wel, want ik vind het zelf ook nog altijd moeilijk), maar ik wil je graag uitnodigen om de hulp die ik je via dit boek aanbied aan te pakken. Want ik vermoed dat je echt verlangt naar groei in een spiritueel leven, maar dat je niet goed weet hoe je dat moet doen en dat je onvoldoende handvatten hebt om er vorm en inhoud aan te geven: Hoe kan ik nu het beste een retraite voorbereiden en houden? Wat komt daarbij kijken? Wat moet ik precies doen in de tijd die ik ervoor reserveer?
Bij de concrete aanwijzingen die ik nu geef, heb ik steeds een retraite van een uur voor ogen, aan de hand van een van de twaalf hoofdstukken uit het midden van het boek 'De ontmoeting. 12 uren met Jezus. Retraiteboek', op een plek waar je verzekerd bent van rust en stilte, en met naast dit boek een opengeslagen Bijbel.
Uiteraard kunnen retraitemomenten ook korter op langer zijn. Maar hier wil ik je vooral helpen om te beginnen met dat ene uur. Voor de helderheid breng ik de handreikingen onder in zeven aandachtspunten.
[1] Tijd reserveren
Het is allereerst heel belangrijk dat je een tijdstip reserveert. Als je je alleen maar voorneemt om ergens vandaag of ergens deze week een retraitemoment te nemen, dan kun je er vrij zeker van zijn dat er telkens weer zaken en afspraken en ontmoetingen zijn die een hogere prioriteit hebben. Leg het uur daarom ruim van te voren vast in je agenda: dit uur is voor de ontmoeting met God, de afspraak ligt vast en er zijn geen afspraken die belangrijker zijn op dat moment.
Als iemand toch om een of andere reden vraagt of je die gereserveerde tijd voor iets anders wilt gebruiken, zeg dan eenvoudig: 'Dan kan ik niet, dan heb ik al een afspraak.' Niemand zal dan verder aandringen!
[2] Plaats maken
Daarnaast is het belangrijk dat je ook een plaats hebt waar je rustig kunt zitten. Ik prijs mezelf gelukkig dat ik in de kerk een werkkamer heb waar ik me heel gemakkelijk kan terugtrekken zonder dat ik gestoord word (hooguit doordat de telefoon gaat, maar die kan ik ook uitschakelen). Maar ik kan me heel goed voorstellen dat het voor jou niet zo gemakkelijk is om een plek te vinden waar je ongestoord alleen met God kunt zijn. Als je alleen woont heeft dat in elk geval als voordeel dat je ruimte tot je beschikking hebt waar je niet door anderen wordt afgeleid. Maar als je deel uitmaakt van een gezin, is het waarschijnlijk al een stuk lastiger om een plek te vinden waar je ongestoord de ruimte hebt voor een ontmoeting met je Heer.
Wees vindingrijk! Als je het echt wilt, zul je zeker een oplossing kunnen vinden (als het mooi weer is, kun je ook ergens buiten in de natuur gaan zitten). Helemaal mooi is het als je in huis een aparte plek kunt inrichten voor je retraitemomenten: een stoel, een tafel, een opengeslagen Bijbel, misschien een kaars of een reproductie van een schilderij dat betekenis voor je heeft - het draagt bij aan je persoonlijke concentratie op de Heer en de woorden die hij wil spreken.
[3] Rust vinden
En dan is daar het begin van je retraitemoment. Je gaat rustig zitten op een stoel. Je neemt een ontspannen maar tegelijk attente lichaamshouding aan (je rug recht en beide voeten plat op de grond). Je probeert tot rust te komen door stil te worden, ook van binnen, en door eens een paar keer rustig in en uit te ademen. En je merkt al snel direct dat het nog helemaal niet gemakkelijk is om rustig te worden. Je loopt en rent en draaft nu niet meer, want je zit op een stoel, maar nu is er van binnen de onrust. Het is tijd voor gebed.
[4] Stil bidden
Voor veel christenen is bidden vooral: de tijd nemen om (met gevouwen handen en gesloten ogen) ons in woorden tot God te richten met vragen en met wat er in ons leeft aan dank en vreugde, zorg en verdriet. Dat is goed, want zo wordt het ons ook geleerd vanuit het woord van God. Maar het bidden dat ik nu op het oog heb, in deze beginfase van de retraite, is eerder een gebed zonder woorden. Het gaat om een stil worden in de aanwezigheid van God: beseffen dat hij er is, dat hij je door Jezus liefdevol aankijkt en dat hij je door de stem van zijn Geest laat weten dat je zijn geliefde kind bent.
Zelf heb ik me aangewend gedurende zo'n tien minuten gewoon alleen maar stil op mijn stoel te zitten, in een ontspannen maar alerte houding, en me in mijn gedachten en hart te concentreren op de naam van Jezus. Al snel merk ik dan dat er binnenin me heel veel onrust blijft: allemaal gedachten en herinneringen schieten door mijn hoofd, afspraken en dingen die ik niet moet vergeten. Maar ik heb geleerd om dat niet vreemd te vinden: iedereen die de stilte zoekt heeft dit. Het hoort bij de discipline van geestelijke oefeningen dat je hiermee leert omgaan. Je bent misschien geneigd om te denken dat het voor jou blijkbaar niet is weggelegd om stil te worden tijdens een retraitemoment en dat je er maar beter mee kunt stoppen. Ga toch door. Ik doe dat door niet op al die gedachten en andere prikkels in te gaan (bijvoorbeeld door verder door te denken op gedachten die in me opkomen of door gevoelens van ongeduld toch maar te stoppen met stil te bidden) maar door elke afleiding op te vatten als een uitnodiging om terug te gaan naar de naam van Jezus. Zo breng ik tot uitdrukking dat ik in dit stille bidden in Gods aanwezigheid wil zijn en verlang naar het reinigende en helende werk dat hij in mij wil doen. Dat is ook alles waar het om draait in dit stille bidden: het gaat niet om spreken, om denken, om doen. Het gaat eenvoudigweg om er zijn, in de aanwezigheid van de Heer, die dichtbij is.
[5] Geestelijk lezen
Dan is het tijd om te gaan lezen. Dat is niet gewoon lezen zoals we vaak doen: we zijn klaar met lezen als we de informatie tot ons genomen hebben, of als we de dingen die we echt belangrijk vinden hebben onderstreept. Het gaat om een geestelijke manier van lezen: een lezen dat wordt tot een liefdevol luisteren naar wat de Geest door de woorden heen tegen jou persoonlijk wil zeggen. Je kunt het ook mediteren noemen: de woorden van de tekst proeven, ze herhaaldelijk lezen en op je in laten werken, je steeds afvragen wat je raakt en ook open staan voor de werking die de woorden willen hebben in je dagelijkse even. Wees gewoon een tijdje alleen met de woorden van het aangereikte Bijbelgedeelte bezig in het vertrouwen dat de Geest je zal leiden. Lees de woorden alsof je ze voor het eerst leest! Als je iets niet helemaal begrijpt, laat het dan rustig liggen (ga er in elk geval niet aan de hand van boeken informatie over zoeken, dat kan eventueel op andere momenten, als je Bijbelstudie doet). Realiseer je dat het in het omgaan met het woord van God niet allereerst gaat om het krijgen van meer informatie over God, maar om transformatie van het hart. De Bijbel is een levensboek dat biddend gelezen wil worden in de verwachting dat de heilige Geest van Jezus hier doorheen zijn vernieuwende en bevrijdende werk in je binnenste verricht.
Ook de uitgeschreven overdenking bij het Bijbelgedeelte vraagt erom geestelijk gelezen te worden: de woorden willen je helpen om dichter bij het hart van de tekst te komen en zo dichter bij het hart van God. Lees, herlees, proef de woorden en zoek naar de verbinding tussen de woorden die je leest en jouw levensverhaal. Wat wil God tegen mij zeggen? Wat kan de betekenis van deze woorden zijn in mijn situatie, bij mijn zoeken en worstelen, in mijn alleen zijn en mijn verlangen? Hoe ontmoet ik Jezus hier?
Dit geestelijke lezen van Gods woord en van de geschreven overdenking loopt uit op een gebed waarin je de Geest dankt voor zijn leiding en voor het inzicht dat je ontvangen hebt. Als je door iets in het bijzonder bent geraakt, vraag de Geest dan om dit dieper in je denken en je hart te laten afdalen, zodat het nieuwe leven in jou verder groeit.
[6] Bijbelwoorden memoriseren
Om het woord van God daadwerkelijk mee te dragen in je hart, is het zinvol om de kerntekst uit je hoofd te leren. Het memoriseren van Bijbelverzen is een manier om je denken en daardoor je leven meer te laten doordrenken met de waarheid van Gods woord. Neem de kerntekst dus in je op en sta er nog een paar keer bij stil als je het dagelijkse leven weer bent ingegaan. Dit is een manier om in de praktijk te brengen wat Paulus zo onder woorden bracht: Laat Christus' woorden in al hun rijkdom in u wonen (Kolossenzen 3:16).
[7] Je toewijden
Het is goed om je op de drempel tussen de retraite en het weer oppakken van je dagelijkse bezigheden opnieuw toe te wijden aan een alledaags leven met Jezus. Het houden van een retraite kan als valkuil hebben dat je denkt dat het echte leven tijdens die retraite gestalte krijgt: daar ontmoet je Jezus. Maar dat is niet waar. Het gaat er juist om dat je vanuit de ontmoeting met Jezus je met hart en ziel overgeeft aan een dagelijks wandelen met je Heer. Het houden van een retraite heeft als diepste doel dat je voor dat dagelijkse leven nieuwe inspiratie opdoet. De plek waar we met Jezus leven is overal waar we zijn, waar we mensen ontmoeten, waar onze familieleden zijn, waar we ons werk doen, waar we ons ontspannen. De retraite is zeker een heilig moment op heilige grond, maar juist daar ontdek je dat elk plek in deze wereld heilige grond is, omdat Jezus er Heer is (de vier hoofdstukken die volgen na de twaalf uren met Jezus gaan hier dieper op in).
Wijd je daarom toe aan je Heer, bijvoorbeeld met deze woorden: 'Heer Jezus, ik wil u overal waar ik ben dienen. Wat ik nu aan liefde en leven ontvangen heb, wil ik graag uitdelen aan de mensen die ik ontmoet. Leid me daarbij door uw Geest. Amen.'