door drs. Nico van der Leer
Vanouds zijn reformatorische en evangelische christenen sterk betrokken op de persoonlijke omgang met God, in bijbellezing en gebed. 'Stille tijd houden' is een bekende aanduiding in evangelische kring. De laatste tijd zien we een verbreding en verdieping rondom de thematiek van inkeer, gebed en meditatie. Zo siert een russisch-orthodoxe icoon de omslag van het boekje van de gereformeerd vrijgemaakte predikant Jos Douma. Het is typerend voor de nieuwe openheid die er is voor andere tradities. Het gaat in dit boekje overigens uitsluitend over het mediteren n.a.v. een bijbelgedeelte. Het is een helder en inspirerend boekje. Helder, omdat de auteur de kunst verstaat in duidelijke en begrijpelijke taal zijn onderwerp in te leiden. En inspirerend vanwege de passie waarmee het geschreven is en de praktische aanwijzingen die helpen om met bijbel-meditatie aan de slag te gaan. De auteur is een paar jaar geleden gepromoveerd op de studie Veni Creator Spiritus over de verhouding tussen meditatie en het preekproces. Toch is dit boekje meer dan een populaire versie van zijn proefschrift. De reakties die hij kreeg in de vele workshops die hij over bijbelmeditatie heeft gehouden, heeft hij in dit boekje verwerkt. Bovendien legt hij sterker dan in zijn proefschrift de nadruk op de persoon van Jezus Christus. Als ondertitel voor dit boekje zou dan ook kunnen gelden: "Biddend luisteren naar Gods Woord in het hartelijk verlangen om Christus te ontmoeten".
Het eigene van bijbelmeditatie is niet de bestudering van een hele pericoop maar het geconcentreerd lezen en nadenken over een enkele bijbeltekst. Naast de bijbellezing en de bijbelstudie is de bijbelmeditatie nog het minst ingeburgerd in het geloofsleven van de gemeente. Het combineert belangrijke elementen van beide, met een geheel eigen accent. Gaat het bij de studie om informatie en kennis, bij de meditatie (het biddend overdenken) gaat het om transformatie in de persoonlijke relatie met Christus. De bijbeltekst fungeert niet als object (ik stel vragen aan de tekst) maar als subject (de tekst stelt vragen aan mij). Blijft een bijbelstudie-avond vaak steken in een verstandelijke benadering van de bijbel, op een bijbelkring loop je al gauw het risico dat je niet verder komt dan de individuele associaties en gevoelens, waarbij de tekst slechts aanleiding is. De bijbelmeditatie is bedoeld als een gerichte en geconcentreerde vorm van de tekst op jou persoonlijk te laten inwerken.
Na een beschrijving van wat hij bedoelt met bijbelmeditatie, geeft de auteur kort enkele bijbelse en theologische lijnen aan. Daarnaast zijn hoofdstukjes gewijd aan theologen uit de Reformatie (Luther), de Nadere Reformatie (Voetius en à Brakel) en de Moderne Tijd (Bonhoeffer). "Ontmoet aan het begin van de dag eerst Hem, voordat u andere mensen ontmoet; we willen immers Christus ontmoeten in zijn Woord" hield Bonhoeffer zijn studenten voor. Hij waarschuwde hen de bijbelmeditatie niet te gebruiken in functionele zin (wat kan ik ermee voor de preek) maar in persoonlijke zin (wat zegt deze tekst mij). Van hem is het drie-voudig onderscheid in professioneel bijbelgebruik: op de bidstoel, de studeertafel en op de kansel. Op het spoor van mediatie is ook een werkboekje te noemen. De auteur maakt een en ander heel praktisch door allerlei meditatieve teksten en voorbeelden van oefeningen, die men in zijn eigen geloofspraktijk kan gebruiken. Je kunt dat persoonlijk, maar ook in groepsverband beleven, voor beide reikt de auteur een structuur aan. Overigens vind ik zijn suggestie om bij een groepsmeditatie een A4-tje met uitlegkundige opmerkingen uit te reiken in strijd met de opzet van de bijbelmeditatie namelijk om tot een ontmoeting met Christus te komen. Als dat de inzet is hoeft men toch niet bevreesd te zijn 'dat de gedachten alle kanten op gaan'. Het is wel zaak een geschikte tekst uit te kiezen.
Opvallend daarbij is dat zijn aanwijzingen voor een bijbelmeditatie overeenkomsten vertonen met een van de figuren uit de Contra-Reformatie. In zijn mooie boekje Inleiding tot het devote leven (1608) geeft Francois de Sales de volgende aanwijzing voor de concentratie in het geloofsleven: Stel u in de tegenwoordigheid van God, vraag Hem zijn genade. Zo blijkt de verrijking van de christelijke geloofstraditie zich eerder te uiten in spirituele dan in dogmatische zin. Waarbij het bijbelwoord van Efeze 3:18v. in gedachten komt, dat eerst sámen met alle heiligen wij in staat zullen zijn de liefde van Christus te 'vatten'.
Dat we met een moderne dominee van doen hebben blijkt uit het feit dat de auteur naast de publicatie van zijn boeken ook een eigen internet-site heeft gemaakt waar de belangstellende lezer terecht kan voor informatie en inspiratie: www.josdouma.nl/meditatie.
Het is altijd wel interessant om de literatuurlijst te bekijken, opvallend is dat het mooie boekje van Kick Bras wordt genoemd 'Als met een vriend' maar vreemd genoeg ontbreekt enige verwijzing naar de boeken van Henri Nouwen, die veel over het gebed heeft gepubliceerd (in Clown in Rome verwijst hij ook naar 'de russische pelgrim' die door Douma wordt aangehaald, 103). Ook het boek van Eugene Peterson 'Dragende Delen' zou je mogen verwachten.
Deze kleine aanvullingen willen zeker geen afbreuk doen aan mijn waardering voor het werk van Jos Douma, integendeel! Van harte aanbevolen.
Nico van der Leer is Baptistenpredikant te Dordrecht