"En hun ogen werden geopend, en zij herkenden Christus!"
Broeders en zusters in de Here,
Christus is waarlijk opgestaan! Dat is dé allerbelangrijkste boodschap van de wereld. Christus is opgestaan! En toch is die boodschap nog helemaal niet zo gemakkelijk te bevatten. De boodschap dat Christus leeft: Hij is de Levende en Hij is onder ons, en door het geloof woont Hij zelfs in ons. We mogen in gemeenschap met de opgestane Christus leven. Dat is echt waar. En toch kunnen je ogen daar wel eens voor gesloten zijn. Dan merk je het niet op. Dan denk je er niet aan. Dan heb je Christus misschien wel opgesloten in het verleden: toen en daar is Hij gekruisigd en opgestaan. Misschien sluiten we om zo te zeggen Christus ook wel eens op in de hemel: daar zit Hij aan Gods rechterhand in heerlijkheid. En dat is natuurlijk allebei waar, en het is geweldig. Maar er is meer: Christus is hier, onder ons, in ons. Hij is de Levende. En dankzij de Geest van Christus mogen we in gemeenschap met Hem leven. Ook dat is Christus' heerlijkheid. Het is de eer van Gods Zoon dat Hij leeft in Gods kinderen.
Maar toch, het verhaal van de Emmaüsgangers maakt duidelijk dat dat allemaal niet zo vanzelfsprekend is. Dat je Christus kent als de Levende, opgestaan uit de doden omdat het van lijden tot heerlijkheid moest gaan. Het verhaal van de Emmaüsgangers wil ons dat leren. En weet u wat ik zo mooi vindt aan dat verhaal? Dat het allemaal gebeurt in zo'n ongelooflijk gewone setting, zo herkenbaar. Het gaat over twee mannen. Ze wandelen samen op naar de plaats van bestemming. Ze praten met elkaar, ze discussiëren, ze verschillen van mening. En even later komen ze thuis, en daar vindt een maaltijd plaats. Het is allemaal zo het gewone leven zoals wij dat ook kennen. We praten met elkaar, we wandelen, we eten, we zijn onderweg, we hebben onze meningsverschillen. Nou, midden in die gewone werkelijkheid openbaart Christus zich als de Levende, de Verheerlijkte Zoon van God.
Het verhaal wordt, zo zou je kunnen zeggen, in geuren en kleuren verteld. Het is een eenvoudig verhaal, maar wat opvalt is het oog voor het detail. Neem bijvoorbeeld vers 17: 'Zij bleven met somber gelaat staan.' Het lijkt bijna een overbodige opmerking. 'Ze bleven staan', dat zou al voldoende geweest zijn. Maar nee, de evangelist Lukas geeft kleur aan het verhaal. Hij noteert ook die details die historisch gezien misschien helemaal niet zo belangrijk zijn, maar die het verhaal wel gezicht geven, herkenbaar maken. 'Zij bleven staan met somber gelaat.' En deze zin: 'Ook hebben enige vrouwen ons doen ontstellen.' Niet: ze hebben iets verteld. Nee, ze hebben ons doen ontstellen. Ze zijn zich wezenloos geschrokken toen ze de vrouwen hoorden praten over het lege graf. Veel oog voor het detail dus bij de schrijver van het evangelie. Sommigen beweren dan ook dat de tweede Emmaüsganger Lukas zelf was. Want we kennen maar één naam: Kleopas. Aan de andere worden we niet voorgesteld. Misschien was het Lukas zelf wel.
Hoe dan ook, middenin de concrete alledaagsheid van een wandeling die uitloopt op een maaltijd thuis, openbaart Christus Zich als de Levende. Maar dat gebeurt niet in één klap. Dat had natuurlijk best gekund. De Here Jezus had ook bij de twee mannen kunnen komen lopen om direct met de deur in huis te vallen: 'Ik ben het, Christus, Ik ben opgestaan.' Maar dat gebeurt dus niet. Er zit in het gebeuren een bepaalde beweging, een bepaalde dynamiek. Je kunt om zo te zeggen fases onderscheiden. Want echt, voor de heerlijkheid van de levende Christus, daarvoor moeten je de ogen langzamerhand geopend worden. Daar hebben mensen tijd voor nodig.
Zo gaan we luisteren naar de geschiedenis van de Emmaüsgangers. We wandelen als het ware samen met hen op. Het thema van de preek is: Christus leeft! En we staan stil bij 1. de ontkenning, 2. de ontmoeting, 3. de ontdekking. Dat zijn de drie fases waarin het komt tot het moment waarop de ogen open gaan voor Christus die leeft: ontkenning, ontmoeting, ontdekking.
* * *
Weet u waar Emmaüs ligt? (…) Ik weet het ook niet, en ik heb uit verschillende commentaren begrepen dat de geleerden het ook niet echt weten. Het was blijkbaar een onbekend en onbelangrijk plaatsje. En het is ook niet zo belangrijk om te weten waar het lag. Het lag in elk geval op zestig stadiën van Jeruzalem, dat is een klein 12 kilometer en dat kun je in goed twee uur lopen.
Maar het gaat dus niet om Emmaüs, om de plaats waar die twee discipelen naar toe gaan. Het gaat veel eerder om de plaats die ze letterlijk achter de rug hebben. Want die twee discipelen, ze gáán dus naar Emmaüs, maar wat belangrijker en sprekender is: ze verláten Jeruzalem. Want daar valt niets meer te doen. Christus is gestorven. En we kennen dat misschien ook wel, als we aan een sterfbed gestaan hebben, op een gegeven moment zeg je dan tegen elkaar: 'Hier kunnen we niets meer doen. Het is voorbij.' In dat licht moeten we zien wat de Emmaüsgangers doen. Jeruzalem is achter de rug. De stad waar Jezus koning had moeten worden is nu een stad zonder verwachting. Een stad van teleurstelling.
En daarom gaan deze twee discipelen er weg. Samen wandelen ze en praten ze. En ze discussiëren over wat er gebeurd is. Het woord 'zotteklap' echoot nog na. En als ze zo druk met elkaar aan het delibereren zijn, is daarop eens een man – wij weten dat het Jezus is, maar zij niet – en als Hij vraagt wat er aan de hand is, noemen ze Hem nota bene een vreemdeling. 'Zijt Gij de enige vreemdeling in Jeruzalem dat gij niet weet wat daar dezer dagen geschied is?' Jezus als vreemdeling. En het brengt extra scherp tot uitdrukking dat de Emmaüsgangers vreemd zijn aan hun opgestane Heer. Er is de ontkenning. En als ze dan vertellen wat er gebeurd is, moet u dan eens zien hoe het in de verleden tijd wordt geformuleerd: 'Jezus, de Nazarener, een man die een profeet was.' De twee discipelen hebben zich al verzoend met zijn sterven. Als wij meemaken dat er iemand sterft, dan zeg je de eerste dagen nog wel eens dingen in de tegenwoordige tijd over de overledene, en soms corrigeer je jezelf dan: 'ze is zo zorgzaam, oh nee, ze was zo zorgzaam'. De Emmaüsgangers zijn er al aan gewend: 'de man die een profeet was.' Ze hadden gehoopt dat Hij het was die Israël verlossing zou brengen. Maar Hij was het dus niet.
En nu is het al de derde dag, zeggen ze. Jezus is al drie dagen dood. Dus op een wonder hoeven we ook al niet meer te hopen. Hoe is het mogelijk dat ze daarover spreken, 'de derde dag', zonder te denken aan wat Christus Zelf daarover heeft gezegd. 'De derde dag', dan moet er toch een lampje gaan branden? Het gebeurt niet, want Jezus was een profeet.
En het verhaal dat de vrouwen vertelden, dat kun je wel met een korreltje zout nemen. Want de mannen die vervolgens naar het graf waren gegaan, ze hadden wel gezien dat het graf leeg was, maar 'Hém hebben zij niet gezien.' Christus was er niet.
En zo blijven de Emmaüsgangers steken in de ontkenning. Wat moet dat hard geweest zijn voor de Here Jezus. Om zo over Zichzelf te horen praten. Om te merken dat het niet landt. Om te merken dat zijn discipelen blijven steken in het lijden waar een einde aan gekomen is door de dood, en dat ze niet het profetische perspectief kennen van de heerlijkheid. Jezus is voor de Emmaüsgangers op dit moment nog een historische figuur, belangrijk en boeiend, maar wel voorbij. Zijn missie is mislukt.
En er zijn vandaag de dag heel veel mensen die er zo over denken. Op de vraag 'Wie is Jezus?' antwoorden zij: 'Een boeiende leraar, iemand met profetische gaven, iemand met een missie die helaas mislukt is aan het kruis.' Maar die Emmaüsgangers, dat zijn om zo te zeggen kérkmensen. En ook zij sluiten Christus op in het verleden. Het kruis is de punt achter het verhaal van Jezus. Dat Christus de Levende is, Koning in heerlijkheid, dat is voor hen geen werkelijkheid.
Is het voor u werkelijkheid? Dat Christus opgestaan is, en dat Hij óók leeft, in de hemel en op aarde. Christus is als de Levende onder ons en Hij wil door het geloof in ons wonen. Hij klopt, ook nu, aan de deur van ons hart.
* * *
Intussen lopen de Emmaüsgangers al een heel tijdje op met de vreemdeling. 'Hun ogen waren bevangen', staat er bij: ze kónden niet zien dat dit Jezus was. En 'zij bleven met somber gelaat staan.' Op hun gezichten staan de teleurstelling en de verwarring te lezen.
En het eerste wat de Here Jezus dan zegt, bedoelt alleen maar ruimte te maken om hun overwegingen eens samen te vatten. Een open vraag: 'Wat zijn dit voor gesprekken die gij al wandelende met elkander voert?' En na het eerste begin komt er nog een vraag die hen aanmoedigt om zich verder uit te spreken: 'Wat dan?' En dan volgt het verhaal van de ontkenning. En dat in de context van de ontmoeting met de Levende. Maar ze zien het niet.
En als Jezus hen dan heeft aangehoord, ja dan zou je zeggen: 'Here Jezus, maak Uzelf nu dan toch bekend! Waarom deze discipelen langer in onzekerheid gelaten?' Maar wat horen we? Harde woorden. Scherp veroordelende woorden: 'onverstandigen, tragen van hart.' Het ontbreekt jullie aan inzicht. Waarom zijn jullie zo langzaam tot luisteren? Wat zijn dat voor al te menselijke overwegingen? Hebben jullie de profeten dan niet gelezen? Het staat er toch: Christus moest lijden om tot zijn heerlijkheid in te gaan! Snap dat dan toch! Zet je hart ervoor open!
Stel je voor dat dit gesprek geanalyseerd zou worden in het kader van bijvoorbeeld een training in pastorale gespreksvoering. Het begint goed: de Here Jezus stelt open vragen en geeft alle ruimte om gevoelens te uiten en gedachten onder woorden te brengen. Maar dan zit er opeens een enorme breuk in het gesprek. Een scherpe veroordeling. Een confronterende aanklacht. 'O, onverstandigen en tragen van hart.' Stelt u zich voor dat een ouderling of een predikant dat tegen u zou zeggen, in een pastoraal gesprek, dat zou misschien niet goed aflopen…
En toch, broeders en zusters, is dit wel een pastoraal gesprek. Want Jezus is de Goede Herder. En hier is Hij de Herder die een harde kluit naar zijn schapen werpt om hen te waarschuwen. Want als een kudde aan de wandel is, dan willen er nog wel eens schapen een verkeerde kant opgaan, en dan gooit de herder met behulp van zijn staf een kluit aarde: 'pas op, je gaat de verkeerde weg.' En dat is alleen maar heilzaam.
En zo is het ook hier. In de scherpe woorden van Christus ligt zijn grote liefde verscholen. Hij wil met één ruk de waarheid openleggen. Hij is bezorgd en daarom doet hij een hartstochtelijk appèl op de verblinde Emmaüsgangers, in heilige verontwaardiging. 'Luister toch naar de profeten. Zij hebben het al lang gezegd: het moest van lijden naar heerlijkheid gaan. Jullie lopen elkaar hier al wandelend maar te bevestigen in jullie moedeloosheid. Maar de profeten hebben het toch gezegd, en Ik heb het toch gezegd: van lijden naar heerlijkheid!'
Ja, het gaat om de heerlijkheid van Christus op de Paasmorgen. Christus is Koning. Hij heeft zonde en dood overwonnen. En vanaf nu regeert Hij als Koning. Zoals Paulus het ook schrijft in 1 Korinte 15, dat hoofdstuk over de betekenis van Christus' opstanding: 'Christus is opgestaan, want Hij moet als koning heersen, totdat Hij al zijn vijanden onder zijn voeten gelegd heeft.' Ja, de weg van Christus ging via het kruis, dat geen eindpunt was, via het kruis naar het licht van de Paasmorgen en van de hemelse heerlijkheid. Hij is Koning!
En de Emmaüsgangers ontmoeten deze Koning, die ook een Herder is, en ook nog een Leraar. Want Christus opent de Schriften. Hij geeft een korte cursus bijbellezen. En de allereerste leesregel is deze: zoek steeds de Christus. Want Hij vormt het centrum van de Schriften. Je kunt het ook zo zeggen, en dat is ook voor onze bijbellezen altijd weer belangrijk: in het gewaad van de Schriften komt Christus naar ons toe. En zo is Hij ook nu onder ons. Wil je Christus ontmoeten? Luister naar zijn Woord. Lees in de Schriften die van Hem getuigen, van de eerste tot de laatste bladzijde. Doe dat in de tegenwoordigheid van de Levende. Want de verheerlijkte Christus woont onder ons en door het geloof in ons. Lezend in de Schriften mogen we groeien in de gemeenschap met Hem.
Maar weet u wat nu zo opvallend is? Een beetje plat gezegd: het kwartje valt nog niet. De Emmaüsgangers luisteren naar Christus die de Schriften voor hen opent, en ze vinden het ongelooflijk wat ze horen. Maar nóg herkennen ze de Levende niet. Dat mag ook ons wel wat zeggen. Het kán blijkbaar dat je met de Schriften bezig bent, en dat je toch Christus niet ontdekt. Dan vindt er dus geen echte ontmoeting plaats. Nee, dan moet het nog komen van ontmoeting tot ontdekking. daarover gaat het laatste deel van de preek.
* * *
Want er gebeúrt wel wat met de Emmaüsgangers in die ontmoeting. Het is weer zo'n sprekend detail uit het verhaal: 'Ze drongen sterk bij Hem aan.' Geen beleefde vraag dus, maar een sterk aandringen: 'Blijf bij ons'. Ze zijn in beweging gezet, er is een dynamiek op gang gekomen in hun harten. Ze zijn geraakt door de Schriftuitleg van deze grote Profeet. En ze willen Hem nog niet kwijt. 'Blijf bij ons!'
En dat doet de Here Jezus. Hij blijft. De Emmaüsgangers, ze hebben zonder het te weten gewandeld met Christus, en ze hebben aan de voeten van Christus gezeten en nu gaan ze ook eten met Christus. Hun Gast wordt zelfs hun Gastheer. Want Hij neemt het brood, Hij spreekt de zegen uit, Hij breekt het en Hij geeft het.
En dán gebeurt. Dan vindt de ontdekking plaats. Dan vallen de schellen van de ogen. Je moet het eigenlijk nog anders zeggen: God neemt nu de bedekking weg. Het is een openbaring. Want dat betekent letterlijk: een bedekking wegnemen. Hun ogen waren bevangen, maar nu worden de Emmaüsgangers ontdekt aan Christus. Ze herkennen Hem: de Levende Christus. Hij is waarlijk opgestaan!
Het is een onbeschrijfelijk moment. Echt een ontdekking: een openbaring! En het brood is het teken dat de ogen opent. Ze zien het weer voor zich, het laatste Paasmaal, waarbij Christus het Avondmaal instelt: 'En Hij nam een brood, sprak de dankzegging uit, brak het en gaf het hun, zeggende: Dit is mijn lichaam, dat voor u gegeven wordt; doet dit tot mijn gedachtenis.' En misschien denken de Emmaüsgangers wel aan de vijf broden en twee vissen. Ook toen hebben ze Christus leren kennen als de Broodbreker. En ze herinneren zich zijn broodpreek: 'Ik ben het ware Brood uit de hemel, het Brood des Levens!' Wat een ontdekking! Wat een openbaring is dit voor de Emmaüsgangers! En als ze weer kijken van het brood in hun handen naar de Gastheer aan tafel, dan is Hij er niet meer. Maar het brood is er nog. Het is het teken van de levende Christus die Zichzelf voor ons gegeven heeft in de dood. En Hij leeft. En dat brood mogen we eten: zo komt Christus ín ons. Dat is de werkelijkheid van Pasen: Christus leeft in de hemelse heerlijkheid en in de harten van wie in Hem geloven.
'Was ons hart niet brandende in ons?' Ja, het brandde toen Christus de Schriften opende. Maar toen Hij het brood brak, groeide de brand uit tot een vuur, het vuur van de Geest van Christus, die het hart opende en in vlam zette voor de Levende. 'Hij is waarlijk opgewekt!' Ze gaan het meteen aan de anderen vertellen. Want wie de gemeenschap met Christus heeft ontdekt, wil dat delen in de gemeenschap der heiligen. Terug naar Jeruzalem dus.
De weg via Emmaüs was een omweg. Maar het leert ons wel dit: dat het ontvangen van Christus als de Levende niets vanzelfsprekends is. Er is tijd voor nodig om de ontdekking van je leven te doen: Christus is de Levende en ik mag leven in gemeenschap met deze Christus.
En als je daarover wel eens in verwarring bent, zoals de Emmaüsgangers, weet dit dan: Christus is me altijd voor. Als ik het nog niet zie, is Hij er al. Wij worden door Christus gezien en gekend en bemind, nog eerder dan dat wij Christus zien en kennen en beminnen.
* * *
Gemeente van de Here Jezus, Christus leeft! Hij ís er. En we mogen Hem nooit opsluiten tussen de twee kaften van onze bijbeltjes. En we mogen Hem nooit opsluiten in het verleden alsof het kruis het eindpunt was. En we mogen Hem ook niet opsluiten in de hemelse gewesten.
Christus leeft! Hij is hier en nu de Levende. En vanavond om kwart over zeven is Hij dat ook; en morgenochtend om negen uur is Hij ook de Levende.
Open daarvoor uw ogen,
laat er een vuur branden in uw harten,
en laat het zo zijn dat onze gezichten stralen vanwege de heerlijkheid van Christus.
Hij zoekt ons,
Hij klopt op de deur van ons hart,
Hij wil maaltijd met ons houden.
Want Hij leeft!
Amen.
Liturgie Paasmorgen
Lied 215
Gezang 21:1,2
Tien Woorden
Gezang 21:3
Gebed
Lezen: Lucas 23:56b-24:12
Zingen: Gezang 20:1,2,6
Preek over Lucas 24:13-35
Gebed
Zingen: Psalm 16:3,4,5
Dankzegging en voorbeden
Collecte
Zingen: Lied 208:1,2,3,18,19